بر همین اساس ساختمان ها در ایران باستان دارای چند میان سرا ، هشتی و … بوده است. این اصل در ساختمان سازی ایرانیان نشان از ارزش نهادن زندگی شخصی آن ها دارد. حضور مشخص ایوان در میانه نمای یک جبهه بنا را نیز که سبب پیوند قوس ها ، خطها، سطح ها و فضاهای پر و خالی است می توان مصداقی از مرکزگرایی در معماری ایرانی باشد. مرکزگرایی در معماری ایرانی یکی از اصول مهم در طراحی خانه ها و بناهای سنتی است. منظور از آن، عنصری است که ممکن است به جای محور یا مرکز قرار گیرد و اجزاء متشابه تقارن نسبت به آن سنجیده شوند . به طور مثال ، در ترکیب متقارن دو گوشوار در دو سوی یک تالار ، یا چهار ایوان در چهار جانب یک حیاط ، تالار یا حیاط عنصر میانی تقارن دانسته می شوند .
- در بناهای قدیمی که در اقلیم‌های خشک و کویری واقع شده‌اند وجود گودال باغچه کاملا مشهود است.
- با توجه به نظریه های استاد پیرنیا،معماری ایران به 6 سبک، پارسی، پارتی، خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی تقسیم می شود که در هر دوره اصول معماری با شکل و ظاهری متفاوت بکار رفته است.
- هنر ما اصولی دارد که اگر هنرمند از آن منحرف نشود و در راه نادرست نیفتد (به خصوص با این سلیقه هایی که به ما تحمیل شده است) هر خطی که بکشد و هرچه بسازد، اسلامی است.
در بعضی خانه‌ها هشتی، فضایی مشترک بین چند همسایه بود که گاها از آن به عنوان محلی برای معاشرت در زمان فراغت استفاده می‌شد. صاحبان مشاغل نیز از هشتی‌ها برای پذیرایی از مشتریان خود مجله معماری استفاده می‌کردند. پیش طاق دری عظیم است که ورودی مکان‌هایی چون مسجد، آرامگاه و مکان‌های زیارتی را مشخص می‌کند. ارتفاع پیش طاق عموما از دیگر عناصر ساختمان بیشتر است تا اهمیت بنا را برای دیگران نمایان سازد. اگرچه این روزها درخت زیبای معماری شاخه‌های متعددی پیدا کرده است و در اشکال و قواعد مختلفی پیاده سازی می‌شود، اما در این میان معماری سنتی ایرانی از بهترین و کامل‌ترین شاخه‌های این درخت است. اما این تغییرات اغلب به نوعی در نظر گرفته می شده که در حالی که گونه گونی و تنوع فضایی مطلوب معمار را پاسخ می داده تقارن کلی بنا را نیز حفظ می کرده است .
نقشه تهران
انواع مختلف گنبدسازی و محاسبه دقیق اندازه و ابعاد بسیار بزرگ که به عنوان بخش جدایی ناپذیر بناهای ملّی انتخاب شده بود. اگرچه در تمدن های پیشین ستون وجود داشت اما ستون هایی که در زمان هخامنشیان ساخته شده بود، ظریف ترین ستون هایی بود که تاکنون ساخته شده بود و به عنوان عنصر تزئینی به کار می رفت. این ستون ها بلند بودند و با فاصله های نسبتاً زیادی از یکدیگر ساخته شده بودند.
عناصر معماری ایرانی چیست؟ کیلیدمگ | معماری نواز
همچنین با تشویق اسلام به رواج هنر خوشنویسی بر آثار معماری، این ویژگی از عصری به عصر دیگر و از سبکی به سبک دیگر توسعه یافت. استاد عیسی شیرازی یکی از معروف ترین معماران شیرازی در قرن یازدهم به شمار می رفت. مهم ترین اثر او طراحی و پیاده سازی بنای تاج محل در آگرا هند است.
حجره‌ها عموما به صورت چهارضلعی یا چند ضلعی در اطراف حیاط مرکزی یا میانسرا ساخته می‌شدند و محلی برای عزلت نشینی دراویش، استفاده طلاب در مدارس، اقامت مسافران در کاروانسراها و همچنین محلی برای چله نشینی، بودند. حیاط در گذشته به عنوان محلی برای برگزاری مراسمات عروسی و ختم و نیز پذیرایی از مهمانان شناخته می‌شد و گاها در بعضی خانه‌های مجلل چندین حیاط برای برگزاری مراسمات مختلف وجود داشت. با انقلاب صنعتی در اروپا ، تحولی بزرگی در معماری دنیا اتفاق افتاد . و البته این هنر تا آنجا پیشرفت که امروزه غرب سردمدار هنر معماری مدرن است . همین طور است وجود حوضی در میان یک حیاط که احساسی از تشکل و پیوستگی اجزای مختلف درون حباط را در بیننده پدید می آورد. مثلا نماهای یک حیاط معمولا دوبه دو قرینه اند و نمای هر یک از جبهه ها نیز خود متقارن است .
